नवलपरासी, १३ मंसिर
सिमावर्ति क्षेत्रबाट हुने माछा तस्करी रोक्न सके र सरकारले प्रोत्साहन गर्न सके नेपालमा माछामै अवसर रहेको मत्स्य पालक कृषकहरुले बताएका छन् । काठमाडौ उपत्यकामा मात्रै दैनिक २० मे.ट. खपत हुने गरेको हुदा माछामा सम्भावना रहेको कृषकहरुले बताएका हुन् ।
काठमाडौ लगायतका अन्य शहरी क्षेत्रमा दैनिक हुने माछा खपतको आपुर्ति गर्न नेपालमा उत्पादित माछाले नभ्याउने अवस्था रहेको हुदा नेपालमा माछापालनमा ठूलो अवसर भएको कृषकहरुको भनाई छ । सिमाबाट हुने माछा तस्करी नियन्त्रण तथा सरकारले माछा किसानलाई प्रोत्साहन गर्न नसक्नु प्रमुख चुनौती रहेको मत्यपालक कृषकले बताएका थिए । माछापालक किसानलाई आवश्यक प्राविधिक सेवा,प्रयाप्त प्रविधिहरुको अभावसँगै सरकारले माछापालन किसानलाई प्रोत्साहन गर्न नसक्दा युवा किसानहरु बैदेशिक रोजगारी रोजाई बन्न थालेको माछापालक कृषक संघका जिल्ला अध्यक्ष समेत रहेका प्रतापपुर सेमरीका कृषक भवानीशँकर यादवले बताए । काठमाडौमा आपुर्ति हुने अधिकाँश माछा भारत आन्द्र प्रदेशबाट नै आयात हुने गर्छ,केही बैधानिक केही अबैधानिक नै आयात हुने गरेको अवस्था नेपालमा रहेको दाबी उनको थियो ।
नेपालमा मात्रै दैनिक ५० मे.ट.माछा खपत छ, माछा कृषक संघका केन्द्रिय कोषाध्यक्ष समेत रहेका यादवले भने,तर तराईका एक जिल्लाको उत्पादन एकै दिनमा सकिने अवस्था छ । यसरी कुल माछाको खपत बार्षिक १८ हजार २ सय ५० मे.ट. भई रहेको छ । दैनिक १ करोड २५ लाख बराबरको माछा खपत नेपालमा हुने गरेको छ । सोही आधारमा बार्षिक रुपमा नेपालमा ४ अर्ब ५६ करोड २५ लाख बराबरको माछाको खपत देखिन्छ । जुन नेपालको उत्पादनले कहिलै आपुर्ति गर्न सक्दैन् । आखिरमा माछाका लागि भारत नै भर छ । यदि नेपाली युवाँहरुलाई नेपालमै माछापालनमा प्रोत्साहित गर्ने र सिमाक्षेत्रमा कढाई गर्ने हो,भन्ने नेपालीलाई विदेशको कमाई नेपालमै सम्भव रहेको दाबी उनको थियो ।
भेटेनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्र नवलपरासीको तथ्याँक अनुसार जिल्लामा कुल २ सय ८५ हेक्टर माछापालन योग्य जलासय तथा पोखरीमा माछापालन भई रहेको छ । केन्द्रका सुचना अधिकारी टुकराज न्यौपानेका अनुसार त्यसमा माछाको उत्पादकत्व प्रति हेक्टर २.२२ मे.ट. रहेको छ । यसरी नवलपरासीमा २ हजार ६ सय २७.७ मे.ट. मात्रा माछा उत्पादन भई रहेको तथ्याँक देखिन्छ । नेपाललाई आपुर्ति गर्न पर्यो भन्ने ७ दिनका लागि पनि माछा आपुर्ति गर्न सक्दैन् । यसरी सहज ढंगले माछापालन तराईका जिल्लामा हुने हुदा तराई जिल्लाका युवा किसानलाई माछापालनमा प्रोत्साहन गर्न सकियो भन्ने माछामै भविष्य देख्न सकिन्छ ।
त्यसका लागि युवा किसानमा काम गर्ने इच्छा शतिm र सरकारले किसान प्रोत्साहन तथा ब्यवसायिक सुरक्षाको प्रत्याभुति गराउन सक्न पर्यो, यादवले भने, किसानले आफ्नै प्रयासले केही गर्न खोजे पनि दाना,प्रविधि,औषधी उपचार लगायतका क्षेत्रमा सरकारी सहयोग भन्दा अवरोधका अवस्था धेरै झेल्न परेको उनले अनुभव सुनाए । यस्ले गर्दा पनि युवा किसान माछा तर्फ आकर्षित हुनु भन्दा बैदेशिक रोजगारी रोज्ने र नेपालमा माछा माफिया र तस्करको राज चल्ने अवस्था रहेको छ । उनले केही समय पहिला अत्याधिक गर्मिले पोखरीका माछा मर्न थाले पछि आफैले अक्सिजन प्रवाह गर्ने प्रविधि बनाएर जोगाएका थिए । तर सरकारले यस्ता कार्यक्रम हालसम्म बनाउनै सकेको छैन् । माछाको क्षेत्रमा नयाँ नयाँ अनुसंधानात्मक कार्य गर्दै आएको जिल्लाको एकवा मत्स्य रिजर्च प्रालि प्रतापपुर १ ले नयाँ प्रविधिको जठान गरि माछा जोगाउन सफल भएको थियो । पानीमा अक्सिजन मिसाउने मेसिन(ब्लोअर) जडान गरि माछा पोखरीलाई शुरक्षित गरिएको थियो । तर सरकारी स्तरबाट त्यसको चर्चा पनि हुन सकेन् ।
मत्यस्यपालन क्षेत्रमा नयाँ नयाँ अनुसंधान गर्दै आएको सो प्रालिका सञ्चालक यादवले अहिले यो ब्लोअरले ठूलो राहत पुर्याएको बताएका थिए । एक लाखको लागनीमा अहिले यो ब्लोअर प्लान्ट जडान गरेर लाखौको माछा मर्नबाट जोगाउन सफलता बनायो । ब्लोअरले निरन्तर पोखरीमा अक्सिनज प्रवाह हुने हुदा माछाको शुरक्षा मात्रै नभई वृद्धि विकासमा पनि सहयोगी देखिएको उनको भनाई थियो । नेपालमा मत्यस्य विज्ञहरुले प्रायःकम गहिरोको पोखरी बनाउनुस सिफारिस गर्छन्,तर कम गरिहराईको पोखरीले गर्मियाममा पोखरीको पानी तातिएर पानीमा अक्सिजनको माछा घटि हाल्छ भन्ने कुराको मुल्याँकन गर्दैनन् । यस्ले गर्दा माछा किसानको लाखौको लगानी एक दुई दिनमै माछा मरेर नोक्सानी ब्यहोर्नु पर्ने अवस्था आउछ । तर अहिले आफुले नयाँ अनुसंधान गर्ने क्रममा पोखरी गहिरो बनाउने र गहिराईसम्म अक्सिजन प्रवाह गर्न सक्ने उपकरणको जडान गर्न सकियो भन्ने ठूलो लाभ लिन सक्ने अनुभव प्राप्त भएको उनको भनाई थियो ।
गहिरो पानीमा अक्सिजन र प्रकाशको समस्या हुन्छ,उनले भने,तर पानीमा अक्सिजन र प्रकाशका बैकल्पिक ब्यवस्थापन गर्न सकिन्छ । तर कम गहिरो पोखरीको तापक्रम वृद्धि भयो भन्ने तापमान नियन्त्रण गर्न जटिल छ । त्यसको एउटा मात्र विकल्प पोखरी गहिरो हुनु पर्छ । यस्ले कम जग्गामा गहिराई वृद्धि गरि आयतन वृद्धि हुन्छ । माछाको संख्या वृद्धि गर्न सकिन्छ । थोरै जमिनमा धेरै आमदनी लिन सकिने आधार यो अनुसंधान देखायो । १८ फिट गहिरो पोखरी निर्माण गरिएको जनाउदै उनले यसले माछाका लागि शुरक्षित बास स्थान बनेको बताए । तर अक्सिजन र प्रकाशको थप ब्यवस्थापन गर्न आवश्यक हुन्छ । अक्सिजन र प्रकाशको ब्यवस्थापनमा यो ब्लोअर बरदान बनेको उनको भनाई थियो । पोखरीमा अहिले नयाँ नयाँ प्रविधि एरिएटर,फाउन्टेन एरिएटर समेत जडान गरिएको उनले देखाए । सरकारले यि नयाँ प्रविधिमा माछा कृषकलाई सहयोग गर्न अनुरोध गर्दै भने,सरकारी अनुसंधान फितलो नै छ, अनुदान सहयोग पनि परम्परागत नै छ । यस्ले भारतिय माछासँग प्रतिस्पर्धा गर्न नेपाली किसानलाई चुनौती नै भएको जनाए ।
