रुपन्देहीको ओमसतिया गाउपालिका स्थित शिलवटिया गाँउ बौद्धकालिन प्राचिन ‘शिलावती गाँव’ !

नवलपरासी,१२ भदौ
रुपन्देही जिल्लाको ओमसतिया गाउपालिका स्थित सिलवटिया गाँउ बौद्धकालिन प्राचिन शिलावती गाँव भएकोबारे सम्भाब्यता अध्ययन गर्नु पर्ने स्थानियले बताएका छन् । वृहद लुम्बिनीसँग जोडेर नै बौद्ध परिपथ भित्र समावेश गर्नका लागि पनि यसको सम्भाब्यता अध्ययन गर्नु पर्ने स्थानियबासीले बताएका हुन् ।
बौद्ध साहित्यमा प्राचिन शाक्यहरुको कपिलबस्तु राज्य भित्रकै एक प्रतिष्ठित गाँउ भएको र सो स्थानमा भगवान बुद्ध पुगेर सम्बहुल सुत्तको उपदेश दिएको उल्लेख पाईन्छ । रोहिणी नदी किनारमा रहेको शाक्य सिमाभित्र पर्ने यो शिलावती गाँउमै समृद्धि सुत्तको पनि उपदेश दिएको कुरा पनि उल्लेख भएको बौद्ध अध्ययेताहरुको भनाई रहेको स्थानिय राज कुमार चौधरीले बताए । अहिले रुपन्देही जिल्ला भित्र रहेको भए पनि प्राचिन कोलिय शाक्य राज्यको सिमा छुट्टयाउने रोहिणी नदी पश्चिममा सिलवटिया गाँउ भनेर रहेको छ,उनले भने,विगत बर्ष देखी नै यस क्षेत्रका कार्तिक पुर्णिको दिन मेला लाग्ने गरेको छ,यहाँ रामजानकी मन्दिर,शिवालयहरु रहेको छ । हिन्दु धर्मसँग सम्बन्धित रहेको यो क्षेत्रको सिलवटिया प्राचिन सिलावती गाँउको अपभ्रन्स हुदै जादा बनेको हुन सक्ने हुदा यस क्षेत्रमा प्राचिन पुरातात्विक बस्तुहरुको खोज गर्न आवश्यक रहेको औल्याए । बौद्ध सहित्यमा उल्लेखित गाँउ र प्राचिन काल देखी नै मेला लाग्ने अध्यात्मिक अभ्यास हुने क्षेत्र भएको हुदा बौद्धकालिन सिलावती गाँव यहिँ हुन सक्ने हुदा यसको सम्भाब्यता अध्ययन गर्न आवश्यक रहेको उनको भनाई थियो ।
बौद्ध तिर्थ स्थलको रुपमा पनि यसलाई चिनाउन सकिन्छ,उनले भने,लुम्बिनीको विस्तारित हुदै गएको वृहद लुम्बिनी(ग्रेटर लुम्बिनी)सँग जोडेर पनि यसको विकास,संरक्षण र पहिचान गराउन आवश्यक देखिएको छ । यसका लागि गाउपालिकाले पहल गर्नु पर्ने चौधरीले बताए । पुरातात्विक खोज पनि हुन आवश्यक छ,यसको ऐतिहासिक महत्व पनि खुल्न जरुरी रहेको छ । शिलावती गाँउमा भगवान आफै आएर दुई पटक धर्मोपदेश गर्नु बौद्ध सहित्यमा उल्लेखित हुदा बौद्ध तिर्थसँग जोड्न सकियो भन्ने यस क्षेत्रको विश्वब्यापी पहिचान हुने उनले बताए । पहिला गाँउपालिकाले यो नै प्राचिन शिलावती गाँउ भएको भनेर घोषणा गर्न आवश्यक छ । तत्पश्चात यस क्षेत्रको खोज अनुसंधान जस्ता कार्य गराउनु पर्छ । यसबारे आफुले गाँउपालिकामा आवाज उठाउने बताए ।
बौद्ध क्षेत्रका जानकार तथा बौद्ध अध्ययेता डा.कौशलेन्द्र बहादुर श्रीवास्तवका अनुसार शाक्य राज्य भित्रको शिलावती गाउबारे त्रिपिटकाचार्य महोपाध्याय भिक्षु बुद्धमित्रले लेखेको भगवान बुद्धको समकालीन अनुयायी तथा बौद्ध केन्द्र नामक पुस्तकमा उल्लेख गरिएको छ । शिलावती गाँउ र हालको शिलवटिया हुने प्रवल सम्भावना छ,उनले भने,तर यसको प्राचिनताबारे खोज गर्न पनि उत्तिकै आवश्यक छ । उनका अनुसार सो पुस्तकमा शिलावती शाक्य जनपदको एक प्रसिद्ध गाँउ भएको कुरा त्रिपिटकको संयुतm निकायको सम्बहुल सुत्तमा उपदेश दिएका थिए । जुन बौद्ध धर्ममा अतिप्रतिष्ठित रहेको छ । यहिँ नै समृद्धि सुत्तको उपदेश पनि भगवान बुद्धले भिच्छु तथा उपासकलाई दिएको कुरा उल्लेख पाईन्छ र
सम्बहुल सुत्तमा दिएको उपदेशको मुल कुरा मारले बहकाउनु कुरालाई बताइएको छ । जस्मा भगवान एक समय शाक्य जनपदको शिलावती गाँउमा विहार गर्दै थिए । सोही बेला केही बौद्ध भिच्छु पनि विहार गर्दै गरेको अवस्थामा पापी मार ब्राम्हणको रुप धारण गरि लामो कपाल(जटा) बढाएको,मृगको छाला ओढेको,वृद्ध जस्तै झुकेको र घुँट घुँटको श्वास लिदै गुलरको दण्ड लिएर जहाँ भिच्छुहरु थिए,त्यहा प्रकट भयो र भिच्छुलाई भन्न थाल्यो, कि तपाँईहरु सानो उमेरमै प्रबज्या लिनु भएको छ,अहिले तपाईहरु कुमार नै हुनु हुन्छ,तपाईहरुको कपाल अहिले कालै छ,तपाईहरु अहिले जवान युवा हुनु हुन्छ,यो समयमा उमेर पुग्दै कामभोगको स्वाद पनि लिनु भएन् । तपाईहरु पहिला मानिसले भोग्ने भोगबस्तुको भोग गर्नुस,सामुन्ने आएको कुरा छाडेर पछि हुने कुराको पछाडी नदुर्गुन्स भन्दै थिए ।
तब भिच्छुहरुले जवाफ फर्काए,कि होईन, ब्राम्हण हामी सामुन्नेको कुरा छाडेर पछि हुने कुराको पछाडी दुगुरेका छैनौ,हामी त पछिको कुरा छाडेर सामुन्ने भई रहेको फेरामै छौ । ब्राम्हण भगवानले संसार कामभोग पछि हुने कुरा बताउनु भएको छ । दुःखले पुर्ण समस्याले भरिएको यो कामभोगमा खाली दोष नै दोष छ । आएर हेर्नुस मुतिmको नजिक लैजाने विज्ञ पुरुष आफ्नो भित्र नै सम्झने कुरा हो । यो कुरा सुनेर सो ब्राम्हण भेषधारी पापी मार आफ्नो टाउको हल्याउदै,जिब्रो निकाल्दै,टाउकोमा तिनधार सिकुडन भु्रभंग चढेको लठ्ठी टेक्दै हिडिहाल्यो । तत्पश्चात भिच्छुहरु भगवान बुद्ध कहाँ गए र सो कुरा सुनाए पछि भगवान बुद्धले भने,भिच्छुहरु त्यो ब्राम्हण थिएन्,त्यही पापी मार थियो,तिमिहरुको मति फेर्न आएको थियो । यो कुरा थाहा पाएर भगवानको मुखबाट एउटा गाथा निस्क्यो,जस्को कारण दुःख हुन्छ,जानियो,त्यो कामभोगलाई कसरी झुकाउने ? साँसारिक कामभोगको बंधन जानेर त्यस माथि बिजय पाउन सिक्नुस,भनेर धर्मोपदेश दिएका थिए । त्यसैलाई सम्बहुल सुत्त भनेर उल्लेख छ ।
त्यसै गरि समृद्धि सुत्त भनेर आर्को धर्मोपदेश दिएको पनि यसै शिलावती गावमा रहेको कुरा पनि उल्लेख छ । जस्मा भगवान शाक्य जनपदको यस शिलावती प्रदेशमा विहार गर्दै थिए । सो बेला आयुष्मान समृद्धि,भगवानको नजिकै अप्रमत्त,आप्रतापी र प्रहित्तात्म भएर विहार गर्दै थिए । एकान्तमा ध्यान गर्ने समयमा आयुष्मान समृद्धिको मनमा एक वितर्क उब्ज्यो । मलाई ठूलो लाभ भएको छ । मलाई ठूलो सौभाग्य मिल्यो । कि मेरो गुरु अर्हन्त सम्यक सम्बुद्ध भए । मलाई लाभ भयो र मलाई ठूलो सौभाग्य मिल्यो कि स्वाख्यात धर्म विनयमा प्रवज्जित भए । मलाई ठूलो लाभ भयो र मलाई ठूलो सौभाग्य मिल्यो कि मरो गुरु भाई शीलवान र पुण्यवान छन् ।
तर पापी मार आयुष्मान समृद्धिको वितर्कलाई आफ्नो चित्तबाट थाहा पायो जहाँ आयुष्मान समृद्धि थिए,त्यहा गयो र उनको नजिकै भयभित गर्ने शब्द भन्दै कि मानौ पृथ्वी फाट्दै गएको छ । सो कुरा थाहा पाएर आयुष्मान समृद्धि भगवान बुद्धको समिप गएर अभिभादन गर्दै सबै कुरा सुनाए पछि भगवान बुद्धले भने,समृद्धि पृथ्वी फाट्दै गएको होईन्,सो स्थानमा पापी मार पुगेर तिम्रो मत फेर्ने प्रयास गर्दै थियो । त्यसैको लागि आएको थियो । समृद्धि जाउ र त्यही अप्रमत्त,आतापी र प्रतिहात्म भएर विहार गर । भन्ते तपाईले धेरै राम्रो कुरा भन्नु भयो भन्दै आयुष्मान समृद्धि भगवानलाई उत्तर दिदै भगवानलाई अभिवादन र परिक्रमा गरेर गए ।
तब आयुष्मान समृद्धिले त्यो पापी मार हो भनेर जाने पछि गाथामा भने, श्रद्धाले म प्रवज्जित भएको छु,घरबाट वेघर भएर समृद्धि र प्रज्ञालाई मैले जानी सकेको छु,मेरो चित्त समाधिष्त भएको छ,जस्तो इच्छा छ,त्यस्तो रुप देखाउ,त्यसले मेरो केही विगार्न सक्दैन । तब पापी मारले आप
mुलाई समृद्धि भिच्छुले पहिचान गरि सके भनेर दुखित भई खिन्न भएर अन्र्तध्यान भयो । यस्तो महत्वपुर्ण देशना भएको यो शिलावती गाँउ हो । अहिले सिलवटिया भनेर चिन्ने र परापुर्वकाल देखी नै मेलाहरु लाग्ने अध्यात्मिक गतिविधि हुने स्थान भएको हुदा यसको बौद्ध परिपथमा समावेश गराउनु पर्ने आवश्यकता गाउपालिकाले गर्नु पर्ने उनको भनाई थियो ।