वलपरासी,१९ साउन
नेपालमै पहिलो बालमैत्री नगरपालिका घोषणा गराउन सफल जिल्लाको सुनवल नगरपालिका अहिले महिला मैत्री नगर निर्माणका लागि आवश्यक पुर्वाधार निर्माणमा लागेको छ । युरोपियन युनियन समेत विभिन्न सहयोगी सस्थाको सहयोगमा महिला मैत्री पुर्वाधार निर्माण गरि महिला मैत्री शहर बनाउनमा लागि परेको नगरप्रमुख विमला अर्यालले जानकारी गराएकी हुन् ।
महिला मैत्री नगर(सिटी फर ओमेन) का लागि आवश्यक पुर्वाधारबारे प्राविधिक टोली वार्ड स्तरका गाँउ र टोलमा पुगेर स्थानियको सहभागितामा सर्वेक्षण कार्य शुरु गरेको उनले बताईन् । केही समय आफै पुगेर पनि सहजीकरण गर्दै आएको छु, उनले भनिन्,पुग्न नसकेको स्थानमा कार्यपालिका सदस्यहरुलाई परिचालन गरिदै आएको सुनाईन् । प्राविधिकको रुपमा आर्किटेक अनुप घिमिरे लगायतको प्राविधिक टोलीले काम गर्दै आएका छन् । उतm महिला मैत्री शहर परियोजना शहरी विकास मन्त्रालय र युनोप्स नामक सस्थासँग सहकार्य भई भई सञ्चालन भई रहेको छ । मुलुक भरिका ७ वटा पालिकाहरुमा अहिले महिलमैत्री शहर बनाउने कार्य प्रारम्भ भएको छ, उनले भनिन,यसमा सुनवललाई पहिलो महिलामैत्री शहरका मापदण्ड अनुसारका काम गरेर पहिलो हुने लक्ष्य छ । सोही अनुरुप काम पनि भई रहेको छ ।
हालसम्म करिब तिन करोड लगानी गर्ने र विस्तारै थपिदै लैजाने योजना समेत उनले सुनाएकी थिईन् । सर्वेक्षणमा प्रत्यक्ष सहभागि हुदै काम गराउदै आएकी नगर प्रमुख अर्याले सुनवलकै वार्ड नं.६ विसासय स्थित भेलामा सहभागिहरुलाई सक्रिय भएर काम गर्न आग्रह समेत गरेकी थिईन् । उनका अनुसार हालसम्म वार्ड न.१,४,५ र ८ मा सम्पन्न भई सकेको छ । आर्किटेक घिमिरेका अनुसार वार्ड नं.१ सोमनाथ हाटबजार,बाल उद्यान,वार्ड नं.५ मा सहिद विष्णु पाण्डे स्मृति पार्क,वार्ड नं.४ मा महाकवि देवकोटा क्याम्पस अगाडी खुल्ला पार्क र वार्ड नं.८ मा हाटबजार पुर्वाधार निर्माणका कार्यका योजना अगाडी सारिएको छ । अन्य वार्डमा सर्वेक्षण गर्ने कार्य निरन्तर भई रहेको उनले सुनाएका थिए । सर्वेक्षणमा स्थानियको प्रत्यक्ष सहभागिता रहेको छ, उनले भने, स्थान देखाई दिइने चिनाई दिने स्थानियले हो,त्यसलाई प्राविधिक स्वरुप प्रदान गर्नेमा आर्किटेक्चर डिजाईनमा आर्किटेक टोलीले काम गर्दै छ ।
महिला मैत्री शहरले प्रत्येक वार्डमा पार्कै पार्कको निर्माणले पार्कै पार्कको पालिका पनि बन्ने देखिएको उत्साही हुदै नगर प्रमुख अर्यालले भनिन् ,महिला मैत्री शहर भनिए पनि यसमा अपाँग,बालबालिका,जेष्ठनागरिक लगायत सबैलाई समेटिने हुदा आर्को रुपमा यसलाई लैगिँक मैत्री(जेण्डर फ्रेन्डली सिटी) पनि भन्न सकिने छ । महिला मैत्री शहरका लागि मुख्य सूचकहरू र मापदण्ड बनार्ईएका छन् । जस्मा पहिलो,सुरक्षा सूचक रहेको छ , त्यस भित्र सार्वजनिक स्थलमा महिलाको सुरक्षाको अवस्था,राति हिँड्न सक्ने वातावरण,महिला हिंसा विरुद्धको कानुनी सहायता र प्रहरी पहुँच रहेको छ । दोश्रोमा स्वास्थ्य तथा सरसफाइः त्यस भित्र महिला स्वास्थ्य सेवा (गर्भ जाँच, सुत्केरी सेवा, महिनावारी स्वच्छता),सार्वजनिक शौचालयमा महिलालाई प्राथमिकता,स्वास्थ्य बीमा पहुँच रहेको छ । त्यसै गरि तेश्रोमा शिक्षा र सीप विकास रहेको छ । त्यस भित्र पनि महिला शिक्षाको पहुँच र गुणस्तर,व्यावसायिक तालिम र सीपमूलक कार्यक्रम,विद्यालयमा लैंगिक समावेशी पाठ्यक्रम,आर्थिक सहभागिताः,महिला उद्यमशिलताको प्रवद्र्धन,रोजगारीमा लैंगिक समानता,महिला सहकारी तथा लघुवित्त पहुँच,राजनीतिक तथा सामाजिक सहभागिता,नीति निर्माणमा महिलाको सहभागिता,स्थानीय सरकार तथा समितिमा महिला प्रतिनिधित्व,महिला सशक्तिकरणका अभियान,यातायात र सार्वजनिक सेवाः,महिला मैत्री सार्वजनिक यातायात (विशेष सिट, सुरक्षाकर्मी),मातृत्व लाभ र बाल स्याहार सेवाहरू,पहुँचयोग्य सेवा केन्द्रहरू छन् ।
त्यसै गरि आवास र पूर्वाधार विकास पनि छ जस्मा सुरक्षित र स्वच्छ आवास,महिला लागि विशेष आवास योजना,महिलालाई लक्षित पूर्वाधार परियोजना,प्रविधि र सूचना पहुँचः,डिजिटल साक्षरता अभियान,महिलाका लागि सूचना केन्द्रहरू,लैंगिक दृष्टिकोणमा आधारित प्रविधि उपयोग समेत समेटिएका छन् । पुर्वाधार बाहेकका अन्य नीति नियमलाई मौजुदा कानुनको परिधिमा रहेर काम समेत भई रहेको भनाई नगर प्रमुख अर्यालको थियो । विगत बर्ष देखी नगरपालिका भित्रको नगर कार्यपालिका काम विहिन बनाईएको अवस्था थियो ।
तर अहिले सुनवल नगरपालिकाले नगर कार्यपालिका भित्र काम विहिन बनाइएका महिला कार्यपालिका सदस्यहरुलाई जिम्मेवारी सुम्पिएको छ । यस्ले महिला नेतृत्वलाई सक्रिय बनाउदै छ । स्थानिय तह सञ्चालन ऐन २०७४ ले पनि नगर कार्यपालिकालाई विषयगत जिम्मेवारी दिइएर सक्रिय बनाउनु पर्ने प्रावधान राखेको छ । तर विगत बर्ष देखी नै क्षेत्रिय भुमिकामा रहने वार्ड अध्यक्षहरुलाई नै नगर कार्यपालिकाको विषयगत जिम्मेवारीले प्रभावकारी काम हुन सकि रहेको थिएन । अहिले सबै वार्ड अध्यक्षहरु आफ्ना वार्डको जिम्मेवारी हेर्न र नगरपालिकाका विषयगत जिम्मेवारी कार्यपालिका सदस्यलाई नै दिईएको उनको भनाई थियो । यो कानुन सम्मत पनि हुन्छ, उनले थपिन,कार्यपालिका सदस्य नै भनेर निर्वाचन आयोगले तोकेर प्रमाणपत्र प्रदान गरेको छ । तर धेरै स्थानिय तहमा ति कार्यपालिका सदस्यहरुलाई काम नै नहुने गरि जिम्मेवारी विमुख गरिएको अवस्था छ । अघिल्लो कार्यकालमा सुनवलमा पनि केही कार्यपालिका सदस्यलाई जिम्मेवारी मुतm बनाई वार्ड अध्यक्षको जिम्मामा विषयगत समितिको जिम्मेवारी तोकिएको थियो ।
अहिले वार्ड अध्यक्षहरु कार्यपालिकाको विषयगत समितिमा छैनन् । यसले कामको प्रभावकारिता पनि देखिन थालेको छ । वार्ड अध्यक्षलाई त वार्डकै सबै काम गर्न भ्याई नभ्याई हुन्छ,उनले प्रश्न गर्दै भनिन्,विषयगत जिम्मेवारी दिदा कि सम्बन्धित विषयको काम हुदैन्,कि वार्डको काम प्रभावित हुन्छ । त्यो भएर सबै स्थानिय तहले कार्यपालिका सदस्यहरुलाई नै विषयगत समितिको जिम्मेवारी दिई काममा लगाउनु पर्ने उनको सुझाव समेत थियो । उनका अनुसार भौतिक पुर्वाधार विकास समितिको संयोजकको जिम्मेवारी कार्यपालिका सदस्य सिता तिमिल्सिना,आर्थिक विकास समितिको संयोजकमा सिता भण्डारी,बन वातावरण तथा विपत ब्यवस्थापन समितिको संयोजकमा जुठीमाया पुन,समाजिक विकास समितिको संयोजकमा भगवती बस्याल र सुशासन समितिको संयोजकमा भुमिकला शर्मालाई तोकेर एक बर्ष देखी काम भई रहेको छ । यस्ले भुमिका नपाएर बसेकी महिलाहरुले काम पाएर सक्रिय हुदा महिला नेतृत्वको पनि विकास भई रहेको छ । त्यसै गरि विगतमा पठनपाठन छाडेकी महिलाहरुलाई महिला विद्यालय नै सञ्चालन गरेर पठन पाठन गर्ने अवसर प्रदान गरिएको छ । जिल्लामा रहेका लैगिँक हिँसा पिडित महिलाको उद्धार केन्द्रको ब्यवस्थापन पनि सुनवलमै गर्ने गरि ब्यवस्थापन गरिएको समेत नगरप्रमुख अर्यालले सुनाएकी थिईन् ।
