नवलपरासी,४ साउन
जिल्लामा केही समय देखी भारतिय माछाको तस्कर सल्बलाउन थालेका छन् । सस्तोमा आउने भारतिय माछाले नेपाली माछा कृषकलाई प्रभावित पार्न अहिले माछा तस्कर सल्बलाउन थालेको माछा पालक कृषक चिन्तित हुन थालेका हुन् ।
नेपाली किसानको माछा तयार हुने बेला नै माछा तस्करी गर्ने पनि काम गर्दा किसानलाई प्रभावित बनाउने गरेको प्रतापपुर गाउपालिका २ सेमरीका अगुवा माछा कृषक भवानीशंकर यादवले बताए । नेपाली किसानको पोखरी सुकाउने बेला तस्करले पनि भारतिय माछा ल्याउदैनन्,उनले भने,तर जब नेपाली किसानको पोखरीमा पनि माछा तयार भएर विक्रि गर्ने जसरी जसरी अवस्था हुदै जान्छ,त्यसरी नै तस्करहरुले पनि भारतिय माछा ल्याउने गरेको उनको आरोप थियो । धान र गहुँको सिजनका बेला जसरी भारतियहरुले धान,चामल गहुँको तस्करी गर्दै नेपाली किसानको बजार विगार्नमा तस्कर लाग्ने गर्छन्,त्यसरी नै अहिले माछामा पनि समस्या देखिन थालेको छ । सिमा क्षेत्रबाट मोटरसाईकल र गाडीमा माछा भित्रिने गरेको छ,तर नेपाली प्रशासन मुक दर्शक बनेको छ ।
यो नेपाली किसानलाई उद्यमी ब्यवसायी बनाउदै उत्साही बनाउनु भन्दा गरिब मजदुर बनाई राख्न नेपालको नीति नै हो ? कि प्रश्न गर्दै उनले भने, नेपाल आफैमा कुनै खाद्यमा आत्म निर्भर छैन्, भारतबाट आयात हुने नै गर्छ,तर नेपाली किसानको बाली हुने बेला नै तस्करी गराउने नेपालमा तस्कर माफियाहरु सल्बलाउने कारण नेपाली प्रशासन भारत परस्त हो ? कि भारतिय प्रभावको अगाडी नतमस्तक हो ? बुझ्दै गार्हो भयो,उनले दुखेसो पोखे । उनका गत बर्ष पनि नेपाली माछा तयार भएर बेच्ने बेला नै तस्करी मौलाएको थियो । नेपाली किसानलाई राहत पुग्ने गरि माछाको सरकारी समर्थन मुल्य निर्धारण गर्न सरकारी संयन्त्र नै बन्यो,तर मुल्य निर्धारण नहुदै सो समिति निस्कृय रह्यो । अहिले नेपालका माछा पालन किसानहरुको भेला गरि माछापालन कृषक महासंघ बनाउने योजनामा छौ, उनले भने,यस पछि महासंघले नै सरकारसँग नेपाली किसानको हितमा काम गर्ने योजना छ ।
गत बर्षको अनुभव संगाल्दै ब्यवस्थित गरि माछापालन क्षेत्रफल विस्तार गरेका छन् । उन्नत प्रजातीका माछाले राम्रो आमदनी गर्न सक्ने अघिल्लो बर्षको सिकाईले अहिले माछा क्षेत्रफल १६ विघामा विस्तार गर्दै पोखरीका लागि आवश्यक ब्यवस्थित पुर्वाधार थपेको बताए । गत बर्ष प्रति कठ्ठा पँगास माछा(बैखी) २० क्विन्टल उत्पादन भयो, उनले भने, अहिले अझै प्रविधि र बैज्ञानिक विधि अपनाइएको छ,प्रति क्विन्टल ३५ क्विन्टल उत्पादन लिइने लक्ष्य छ । चैत्र महिनामा प्रति केजी भुरामा १ सय ८७ वटा थिए,अहिले चार महिनामा दुई वटा पिस मात्रै एक केजी हुन थालेको छ । तिन महिनामा एक पिस माछा एक केजी भन्दा बढि हुने आशा गरिएको छ ।
नेपालमा भारतको आन्द्र प्रदेशबाट बैखी(पँगास) माछाको माग बढि हुने हुदा सो माछा नेपालमै उत्पादन गरि नेपाली बजारमा आपुर्ति गर्ने गरि कृषक यादव परिक्षण स्वरुप बैखी माछाको पालन शुरु गरेका थिए । सो प्रजातीको माछा थोरै क्षेत्रफलमा बढि आमदनी भई रहेको र बजारमा देखिने समस्याबारे पनि अध्ययन पश्चात अहिले त्यसको क्षेत्रफल विस्तार गर्न लागिएको सुनाए । नेपालमा यस्तो माछाको उत्पादन गर्न कठिन छ,भन्ने गर्थे, उनले आफ्नो अनुभव सुनाउदै भने,तर गरे पछि नेपालमा पनि सहजै उत्पादन गर्न पनि सकिदो रहेछ । तर माछाको बजारमा केही माछा ब्यपारीको एकाधिार हुदा बजारको समस्याले यहाँका कृषि प्राािवधिकहरुले माछा किसानलाई पँजास माछाका लागि प्राय सिफारिस नगर्ने गरेका छन् ।
समस्या उत्पादनको छैन्,बाजरको पनि छैन्,उनले थपे, समस्या बजारमा एकाधिकारको छ । त्यो पनि सबै भन्दा बढि माछा खपत हुने काठमाडौको कालीमाटीमा रहेको देखियो । तर विभिन्न संघर्ष पछि कालीमाटीका ब्यपारीले नेपालमा उत्पादित माछा पनि खरिद गर्ने अवस्थामा आएको उनले सुनाए । समस्याबाट भाग्ने होईन्,समस्याको समाधान खोज्न तिर लागियो भन्ने विकल्प भेटिन्छ नै, त्यो भएर अब आफुले फेरी क्षेत्रफल विस्तार गरि सो माछा पालन गर्ने योजना अगाडी सारेको सुनाए । पंगास माछा अन्य माछा जस्तै थोरै थोरै मारेर(हार्वेस्ट) गरेर विक्रि गर्न सजिलो र्छैन् । एकै पटक पोखरी भरिकै माछा मार्नु पर्छ,किन भन्ने ति माछा बढि संवेदनसिल हुन्छन् ।
पोखरीको एक दुई माछा मरियो भन्ने बचेका माछा दाना नै नखाने हुदा तौल घटेर उत्पादन जोखिम हुने गरेको सुनाए । त्यसैले ठूलो माछाको माछा एकै पटिक खपत गर्नका लागि ठूलो बजार चाहिन्छ । त्यो बजार भने काठमाडौ,पोखरा,नारायणघाट जस्ता बजार हुन् । तर त्यहाँ भारतबाट तस्करी गरि ल्याईने माछाको हालीमुहाली हुदा नेपाली किसानले उत्पादन गरेको माछाले प्रवेश नै नपाउने अवस्था थियो । तर अहिले कृषि मन्त्रालयसम्म नै त्यसको समाधानका लागि संघर्ष गर्दा समाधान भेटियो । गत बर्ष डेढ करोडको माछा विक्रि पनि गरियो ।
नवलपरासी माछा उत्पादक कृषक संघका अध्यक्ष समेत रहेका यादवले भने, पहिला माछा ब्यवसायि संघको आफ्नो हालीमुहाली मात्रै थियो । नेपालमा भारतिय माछाले बजार पाउने तर नेपाली किसानको माछा विक्रि नहुने अवस्था रहेको थियो । पछि नेपालका किसानले उत्पादन गरेका माछा विभिन्न क्षेत्रबाट दवाव हुन थाले पछि खरिद गर्न उनीहरु बाध्य भएका थिए । कालीमाटीमा मात्रै दैनिक २५ मे.ट.माछा खपत हुन्छ,त्यसको ७० प्रतिसत औपचारिक माछा पैठारी भारतबाट हुन्छ,अनौपचारिक तस्करीको माछाको त तथ्याँक नै छैन् । अध्यक्ष यादवका अनुसार भारतको आन्द्र प्रदेशबाट प्रति केजी ५५ रुपियामा माछा ल्याएर नेपाली बजारमा भारतिय माछा छ्याप छ्याप्ती बनाईने र नेपाली किसान पोखरीमा माछालाई दाना खुवाउदै बस्ने अवस्था विद्यमान छ ।
प्रति केजी ५५(भारु) अर्थात ८८ रुपियाको माछा नेपालमा भित्रिदा प्रति केजी दुई सय भन्दा बढि मुल्यमा विक्रि हुने गर्छ । यसले गर्दा अहिले पनि भारतबाट कालीमाटी बजारमा मात्रै दैनिक ५० लाखको माछा खपत हुने गरेको छ, जस्मा माछा ब्यवसायीलाई दैनिक २८ लाख नाफा हुने अवस्था छ,त्यही भएर माछा ब्यवसायिहरुले भारतिय नेपाली किसानको माछा भन्दा भारतिय माछालाई प्राथमिकता दिईने गरेका छन् । तर भारतबाट आउने माछा तिन महिनासम्मको बासी माछा र केही रसायनबाट संरक्षित गरेर आउने माछा आम उपभोतmाका लागि अस्वथ्यकर रहेको छ ।
