नवलपरासी,६भदौ
मलखाद्यको अभाव सृजना भईरहेको मौका छोप्दै केही कम्पनीहरुले किसानलाई भ्रमित गर्दै जैविक मलको नाँउमा कमसल बस्तु विक्रि गर्न थालेको आरोप लाग्न थालेको छ । एका तिर जैविक मल भन्ने आर्को तिर भ्रमित गर्दै (डिएपी) नाम दिएर कमसल मल खुलेयाम विक्रि भई रहेको आरोप सरोकारवालाले गरेका हुन् ।
जिल्लामा अहिले जैविक डिएपी बोरामा उल्लेख गरि विक्रि वितरण भई रहेका छन,भने केही डबल एक्सन पावर को सर्टनेम(संक्षिप्त) नाम डिएपी भनेर बोराहरुमा उल्लेख भएको कृषि ज्ञान केन्द्र नवलपरासीले जनाएको छ । यस्तो उल्लेख गर्नु किसानलाई भ्रममा पार्नु हो,ज्ञान केन्द्रका प्रमुख डा.रविन्द्रनाथ चौबेले भने,सम्बन्धित मल बिक्रेता,सप्लायर्स र कृषि मन्त्रालय तथा निर्देशनालय मार्फत सम्बन्धित उद्योगलाई पनि जानकारी गराइ सकिएको छ । उनका अनुसार पहिला देखी किसानले कण्ठस्थ गरेको डिएपी मल अर्थात डार्ई एमोनियम फस्फेट नै बुझेर ति मलहरु लगेर खेतबारी बालीनालीमा प्रयोग गर्दै आएका छन् । जैविक हुदा बालीनालीमा केही असर नपर्ला तर महगो मुल्य लिएर तिनै मललाई डिएपी भनेर किसानलाई भ्रमित गर्नु,नाफाका लागि छल्ने कार्य गलत भएको उनको बताए । यस्ता कार्य गैरकानुनी पनि भएको उनको भनाई थियो ।
ति मलहरुमा बढिमा ५ प्रतिसत फस्फोरस मात्रा होला,तिनै मलहरु केजीको ५० रुपियामा किसानले खरिद गर्ने गरेका छन् । तर बास्तविक डिएपी (डाई एमोनियम फस्फेट)मा ४६ प्रतिसत फास्फोरस हुन्छ । यदि बालीलाई रासायनिक डिएपीको अनुपातमा फास्फोरसको मात्रा पुर्याउनलाई ९ गुना बढी उतm मलको प्रयोग गर्नु पर्ने हुन्छ । यसले किसानलाई तिनै जैविक मल साढे ४ सय रुपिया केजी पर्न जान्छ । यो किसानलाई अत्याधिक मुल्य भार मात्रै होईन,ठगि पनि हो । जैविक मलको गोबर चार हजारको एक ट्रलि हुन्छ । जुन बोरामा दानादार जैविक बनाएर उद्योगले धेरेै मुल्यमा विक्रि गर्न थालेको उनको भनाई थियो । किसानहरु जैविक मलको नाँउमा भ्रम र ठगि दुबैमा पर्दै आएका छन् । यसबाट किसानलाई समेत सचेत रहन उनले आग्रह गरेका थिए ।
जैविक मलको नाँउमा अहिले केही उद्योगले किसान ठग्ने कार्यमा लागेको सुनवल १२ मा गडयौला मल तयार गर्दै आएका हरि भण्डारीले पनि बताए । उनका अनुसार यदि जैविक मल हो,भन्ने त्यस मलमा जिवित जिउँ हुनु आवश्यक छ,जुन अहिले बोरामा दानेदार राखिएको जैविक मलमा कुनै जिवित जिउँ छैनन् । यदि रासायनिक हो,भन्ने प्रत्यक्ष रासायनिक प्रतिकृया गरेको हुनु पर्छ । ति मलहरु रासायनिक मल पनि होईनन् । केही माटो र पातपतिँगर मिसाएर तापक्रम बढाई केही अन्य रसायन राखेर नै दाना बनाउने र जैविक मलको रुपमा विक्रि वितरण गर्नु र किसानलाई भ्रमित बनाउने कार्यमा उद्योगहरु लागेका छन् । तिनलाई सरकारले रोक्नु पर्छ, उनले भने, किसानसँगै खेलवाड उद्योगहरुले गर्दै आएका छन् । किसान लुटिदै छन्, उनले भने, उद्योग किसान लुट्र्दै मोटाउदै छन्,सरकारमा बस्नेहरुले गोहीको आँसु चुहाउदै रमिते बनेका छन् । यो मलको अभावको बेला किसानलाई बसै तिरबाट लुट नै लुटमा छन् । उद्योगी ब्यपारीको लुट प्रहरीको बुट समेत सहन बाध्य किसानको समस्या हेरिदिइने कोही नभएको उनले बताए ।
भ्रमित गरि मलखाद्य विक्रि वितरणबारे आफुले लुम्बिनी प्रदेशका मुख्यमन्त्री चेतनारायण अचार्य र कृषि मन्त्री दिनेश पंथी तथा कृषि सचिव यामनारायण देवकोटालाई आवश्यक कारवाहीको माग गरिएको लुम्बिनी प्रदेशसभा सदस्य(प्रदेश साँसद) बैजनाथ कलवारले बताए । यसबारे सबै गम्भिर भएका छन्, उनले भने, आवश्यक कारवाही हुन्छ । कृषि सचिव देवकोटाले समेत सम्बन्धित उद्योगलाई चेतावनी दिइ सकिएको बताएका थिए । रुपन्देहीको रोहिणी गाउपालिका ४ स्थित ग्रोमोर फर्टिलाईजर एण्ड केमिकल्स प्रालिले डिएपी भनेर जैविक मल उत्पादन गर्दै वितरण गर्दै आएको छ । त्यसै गरि सन्जिवनी जैविक डिएपी भनेर सिएम फर्टिलाईजर नवलपरासीले उत्पादन गर्दै आएको उनले बताए ।
यता निजी कम्पनी मात्रै किसानलाई भ्रमित गरेका छैनन् । सरकारी कृषि समाग्रि कम्पनी समेतबाट पनि केही रासायनिक मललाई भ्रमित गरि विक्रि गर्न अनुमति प्रदान गरेको देखिन्छ । कम्पनीकै स्वीकृतिमा एमोनियम सल्फेट पनि अहिले डिएपीकै स्थानमा विक्रि वितरण भई रहेका छन् । एमोनियम सल्फेट एक रासायनिक मल तँ हो,तर यसलाई डिएपीको सम्पुरक मल भने नभएको ज्ञान केन्द्रका प्रमुख डा.चौबेले बताए । माटोलाई चाहिले मलखाद्य तत्वमा प्राथमिक तत्व भनेको नाईट्रोजन,फस्फोरस र पोटास हो, उनले भने, सल्फर तँ सहायक तत्व मात्र हो । जुन माटोलाई धेरै चाहिदैन् । थोरै मात्रा भए पुग्छ,बढि भयो भन्ने नोक्सान पनि गर्छ । तर एमोनियम सल्फेटमा २२ प्रतिसत नाईट्रोज छ । २४ प्रतिसत सल्फर छ । त्यसैलाई पनि विक्रेताले डिएपीको काम गर्छ भनि विक्रि गर्दैै आएका छन् ।
कार्यालयमा आउने एक किसानले भने युरिया तँ पाइएको छैन्,तर डिएपी पाईएको छ, भनेर सुनाए तर कुन डिएपी हो भनेर सोधे पछि उनले त्यही एमोनियम सल्फेटको मल देखाए । जुनमा फास्फोरसको मात्रा नै छैन् । त्यसैलाई डिएपी भनेर बेच्नु पनि किसानलाई भ्रमित गर्नु हो । यसबारे पनि किसानलाई सचेत हुन उनले आग्रह गरेका थिए । नाप तौल तथा गुणस्तर नियन्त्रणका लागि प्रयोगशालामा त परिक्षण गर्ने कुरा त परै छ, बोरामै भ्रमित गर्ने खालका मलखादमा खेल भई रहेको कुरा ज्ञान केन्द्रले पटक पटक तालिम गोष्ठि र सञ्चार माध्यमबाट सचेत गराउदै आएको उनले सुनाए । आर्को तिर किसानलाई प्रयाप्त आवश्यक मल उपलब्ध गराउन नसक्सदा पनि किसानले जुन मल पायो,जस्तो सुकै मल पायो बालीनालीमा हाल्न थालेका छन् । किसानले बालीनालीको लागि मल हालेका छैनन्,मन सन्तुष्टिका लागि मल हालेका छन् । त्यसको फाईदा भ्रमित गर्ने मल उद्योगी,ब्यपारी र विक्रृताले उठाउदै आएका छन् ।
